Desse milde soldagane i september.
Tid å hausta inn. Enno er det tuvor
med tytebær i skogen, njupone rodnar
langs steingardane, netene losnar,
og svarte klasar av bjønnbær skin i kjerri,
trasti leitar etter dei siste vinbæri,
og kvefsen syg ut dei siste plomone.
I kveldingi set eg stigen burt og hengjer
laupen frå meg i skuret. Skrinne bredar
har alt ei tunn breidsle av nysnø.
Etter eg er lagd, høyrer eg dunk av brislingfiskarane,
dei gjeng ut. All natti veit eg dei glid
med sterke ljoskastarar og leitar yver fjorden.

Olav H. Hauge. Spør vinden . 1971.

Ved byrjinga av vårt århundre var bærplukking ei viktig inntektskjelde for born og unge. Dagens beste- og oldeforeldregenerasjon vaks opp med bærsanking som ein naturleg del av matauken, men har i liten grad ført kunnskap og tradisjonar vidare. For mange vart nok bærplukkinga meir slit og plikt enn glede. Når vi tek vare på så lite av maten vi finn i skog og mark i dag skuldast det for lite kunnskap hjå foreldregenerasjonen, meiner Ryvarden.
Damm sine store naturbøker for barn er skrivne av norske fagfolk, for norsk miljø. Forfattarane legg stor vekt på å formidla både kunnskap og oppleving.
Veit du kvifor nokre planter har bær ? Svaret finn du i innleiingskapitlet. Ryvarden omtalar dei mest brukte bæra og matsoppane.Boka har forholdsvis mykje tekst. Ho kan brukast som lese-for-bok dei første skuleåra, men skal ho brukast som lese-sjølv-bok må ein nok eit stykke opp i klassetrinna. Fotografia av planter og bær i boka er gode, sjølv om nokre av bileta er litt for mørke.
Vi saknar oppskrifter i boka. Bilete av eit par saftige blåbærmuffins kunne nok hjelpt på motivasjonen både for dei som skal lesa og dei som skal plukka bær.
Du har sikkert høyrt Alf Prøysen si vise om "Blåbærturen", men visste du at ei av dei eldste norske barnefortellingane, "LILLE ALVILDE" også handlar om ein søskenflokk på bærtur ?

Det finnst dei som likar å plukka bær, det finnst dei som helst vil få dei ferdig plukka bæra leverte på kjøkenbenken, og så finnst det naturlegvis dei som likar best å eta i seg sluttproduktet. Dette er boka for oss alle.
Dette er ikkje berre ei kokebok. Innleiingskapitlet gir spennande kunnskapar om dei viltveksande bæra sin plass i norsk mattradisjon, før forfattaren går over til å omtala kvar einskild plante.
Kunnskapar om botanikk og kulturhistorie vert vove saman og formidla på ein interessant og lettfatteleg måte. Artiklane er illustrerte med gode fotografi, teikningar frå Flora Danica, pluss litt småplukk frå eldre kokebøker. Oppskrifter på bruk av ville bær utgjer ein tredjedel av boka. Her finn ein både gamle kjenningar, og nye spennande måtar å bruka skogsbær på. Er det lenge sidan du åt Trollkrem sist ? Eller kva med Tilslørte Villmarksjenter til dessert ? Det heile vert avslutta med ei fyldig litteraturliste.
Opplysningskontoret for frukt og grønsaker har mange spennande Oppskrifter på bruk av ville bær og hagebær på sine nettsider.

Det er eit rikt utval soppbøker i handelen. Denne boka vender seg til oss som likar sopp i maten, men ikkje vågar å plukka sjølve. Boka tek utgangspunkt i dei seks sikre soppartane og har m.a vore nytta som kursbok i Norsk soppforening. Fleire stader tilbyr Næringsmiddeltilsynet soppkontroll i hautsmånadene, slik at ein kan vera trygg på kva ein et i seg. Sopp i Skandinavia inneheld linkar til fleire soppsider på nettet. Om ein skulle bli forgifta ved at noko hamna i gryta ved eit uhell er Giftinformasjonssentralen ei viktig informasjonskjelde.

Epla har ikkje noko mellom dei ville vekstane å gjera, sjølv om dei også vaks vilt her i eldre tider. At epla var viktige i det norrøne kosthaldet vitnar stadnamn med "eple" om. På Voss har dei Apaldtun, i Hardanger Apold, namn frå før vikingtida. Munkane var dei første fruktdyrkarane her i landet. På 1200-talet kom cisercinensarar frå England via Lysekloster til Opedal i Hardanger, og det var i desse bygdene fruktdyrking første gongen fekk økonomisk verdi. Etter reformasjonen vart munkane borte og kunnskapane med dei. Først mot slutten av 1700-talet vart det fart på fruktdyrkinga igjen. Dei siste hundre åra har det vore ei viktig næring for bøndene ved Vestlandsfjordane.
Det måtte to hardingkoner til for å skriva Epleboka. Kvar skulle fortattarane elles koma frå ? Og dei går grundig til verks, byrja med Eva og slangen i Paradiset, går via grekarar og romarar til munkar og opplysningsprestar på 1700-talet. Dette er kulturhistorie av beste slag, kombinert med informasjon om eldre og nyare epleslag. Boka er rikt illustrert, og har nesten 200 oppskrifter på eplerettar frå heile landet, her finn du alt frå middagsmat til sider. Andre Oppskrifter med epler . Det er no likevel ikkje noko som kjem opp mot å Raud Prins rett frå treet ein soldag i september.

Sumaren var kald og regnfull.
Epli var grøne og flekka av skurv.
Men eg plukkar og sorterar
og staplar kassane i kjellaren.
Grøne eple er betre enn inkje.
Bygdi ligg på 61° breidd.

Olav H. Hauge. Dropar i austavind. 1966

æ liter tytebær
ca 1 ½ dl sukker
1 eggekvite

Bland bær, sukker og eggekvite i miksmaster og visp til kremen er lett som skum. Et trollkremen som han er, eller server med vaniljesaus til.

1 kopp molter
1 kopp tytebær
1 kopp blåbær
ca ½ kopp knuste, søte havrekjek
æ kopp rømme

Brun knuste kjeks lett i steikepanne ved svak varme. Rør heile tida så det ikkje vert brent. Avkjøl. Legg lettsukra lagvis med rømme i høge glas. Avslutt med rømme og strø kjeks over.